قرارداد هوشمند چیست؟ معرفی بهترین پلتفرم قرارداد هوشمند

قراردادهای هوشمند یکی از مفاهیم اساسی در دنیای بلاک‌چین و فناوری‌های نوین هستند که تاثیر چشمگیری بر نحوه انجام تراکنش‌ها و همکاری‌ها داشته‌اند. در این مقاله از بلاگ صرافی ارز دیجیتال او ام پی فینکس، به بررسی مفهوم قرارداد هوشمند، روش کار، مزایا، معایب و کاربردهای آن خواهیم پرداخت.

قرارداد هوشمند چیست؟

اسمارت کانتکت یا همان قرارداد هوشمند (Smart Contract)، یک پروتکل دیجیتال برای انتقال اطلاعات یا ارزش، به‌صورت خودکار است. این نوع قراردادها در محیطی غیرمتمرکز و شفاف اجرا می‌شوند و نیازی به واسطه ندارند. در واقع، قرارداد هوشمند همانند یک برنامه یا اسکریپت عمل می‌کند که بر روی بستر بلاک‌چین اجرا می‌شود.

تاریخچه قرارداد هوشمند

ایده قراردادهوشمند اولین بار در سال ۱۹۹۴ توسط یک متخصص کامپیوتر و رمزنگاری به نام نیک سابو (Nick Szabo) مطرح شد. او مفهوم قراردادهای هوشمند را به‌عنوان راهی برای اجرای توافقات بین طرفین بدون نیاز به واسطه پیشنهاد کرد. با این حال، نبود یک پلتفرم امن و غیرمتمرکز، توسعه این نوآوری را محدود کرد تا اینکه با ظهور بیت کوین، مفهوم بلاک‌چین در سال ۲۰۰۹ رسماً معرفی شد. البته، قابلیت‌های اسکریپت‌نویسی آن برای قراردادهای پیچیده بسیار ساده بود.

پیشرفت واقعی در زمینه قراردادهای هوشمند، با معرفی اتریوم در سال ۲۰۱۵ اتفاق افتاد. این شبکه به‌لطف زبان‌برنامه‌نویسی تورینگ کامل خود، امکان ساخت برنامه‌های غیرمتمرکز (DApps) در حوزه دیفای (DeFi)، توکن‌های غیرمثلی (NFTها) و سازمان‌های خودگردان غیرمتمرکز (DAOها) را فراهم کرد. با وجود شکست‌های اولیه مانند هک DAO در سال ۲۰۱۶، قراردادهای هوشمند به ستون اصلی نوآوری‌های بلاک‌چین تبدیل شدند و همه چیز را، از فروش توکن‌ها گرفته تا پروتکل‌های مالی خودکار، تحت تاثیر خود قرار دادند.

امروزه، قراردادهای هوشمند در بلاک‌چین‌های سریع‌تری مثل سولانا و پولکادات، امنیت و پذیرش سازمانی بیشتری را با خود به‌همراه دارند. تاریخچه قرارداد هوشمند، از دیدگاه نظری سابو گرفته تا صنعت چند میلیارد دلاری فعلی، نحوه اجرای توافقات در عصر دیجیتال را با تحولی شگرف روبرو کرده‌است.

انواع قرارداد هوشمند

به‌طورکلی، قراردادهای هوشمند بر اساس عملکرد، پیچیدگی و موارد استفاده به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. رایج‌ترین نوع دسته‌بندی این قراردادها باتوجه‌به عملکرد آن‌ها صورت می‌گیرد. بر این اساس می‌توان قراردادهای هوشمند را به ۶ گروه زیر تقسیم کرد:

• قراردادهای قانونی (Smart Legal Contracts)

این نوع قراردادها از پشتیبانی قانونی برخوردارند و ساختاری مشابه قراردادهای سنتی دارند. شرایط توافق به‌صورت کد نوشته شده و پس از تحقق شرایط، به‌طور خودکار اجرا می‌شوند. نقض این قراردادها عواقب حقوقی در پی دارد.

• قراردادهای توکن (Token Contracts)

برای ایجاد توکن‌های دیجیتال مانند توکن‌های ERC-20 و ERC-721 استفاده می‌شوند. عملکردهای اصلی آنها شامل ضرب توکن، انتقال دارایی و مدیریت موجودی است. این قراردادها پایه‌ بازارهای NFT و سیستم‌های دیفای را تشکیل می‌دهند.

• قراردادهای سازمان خودمختار غیرمتمرکز (DAO Contracts)

برای مدیریت سازمان‌های غیرمتمرکز طراحی شده‌اند. این قراردادها امکان رأی‌گیری، پیشنهاد طرح‌ها و توزیع حقوق تصمیم‌گیری در جامعه را فراهم می‌کنند.

• قراردادهای بازار (Marketplace Contracts)

معاملات همتابه‌همتا در پلتفرم‌هایی مانند بازارهای NFT را تسهیل می‌کنند. عملکردهای کلیدی این نوع قراردادهوشمند شامل ایجاد لیست دارایی، مدیریت پیشنهادها و تسویه خودکار معاملات است.

• قراردادهای چندامضایی (Multi-Signature Contracts)

با هدف ارتقای سطح امنیت پلتفرم‌های آنلاین طراحی شده‌اند و به تأییدیه چندین طرف برای اجرای تراکنش نیاز دارند. کاربرد این نوع قراردادهوشمند بیشتر در مدیریت دارایی‌های مشترک یا سازمانی است.

• قراردادهای ایردراپ (Airdrop Contracts)

توزیع خودکار توکن‌ها به آدرس‌های مشخص را مدیریت می‌کنند. برخی از این قراردادها از قابلیت‌هایی مانند تأیید صلاحیت دریافت‌کنندگان و زمان‌بندی انتشار توکن برخوردار هستند.

بهترین پلتفرهای قرارداد هوشمند

قراردادهای هوشمند یکی از نوآوری‌های کلیدی در دنیای بلاک‌چین هستند که امکان اجرای خودکار توافقات دیجیتالی را بدون نیاز به واسطه فراهم می‌کنند. در این میان، پلتفرم‌های مختلفی با ویژگی‌های متنوع، برای توسعه و اجرای این قراردادها به وجود آمده‌اند. در ادامه، به بررسی بهترین و محبوب‌ترین پلتفرم‌های قراردادهوشمند می‌پردازیم.

اتریوم (Ethereum)

اتریوم به‌عنوان اولین و محبوب‌ترین پلتفرم برای ایجاد و اجرای قراردادهای هوشمند شناخته می‌شود. این بلاک‌چین به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد برنامه‌های غیرمتمرکز (DApps) بسازند و از قابلیت‌های پیشرفته‌ای مانند ماشین مجازی اتریوم (EVM) بهره‌مند شوند. اگرچه کارمزد تراکنش‌ها (Gas Fee) گاهی در این شبکه بسیار بالا است، اما نوآوری‌های مستمر مانند ارتقای اتریوم ۲.۰، مقیاس‌پذیری و امنیت آن را افزایش می‌دهد.

ترون (Tron)

ترون به دلیل سرعت بالا و هزینه‌های پایین در اجرای قراردادهای هوشمند، به یک گزینه محبوب در این حوزه تبدیل شده‌است. این پلتفرم، بیشتر برای کاربردهای مرتبط با سرگرمی و انتقال محتوا مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین، امکان تعامل با استاندارد توکن TRC-20، باعث شده‌است تا بسیاری از پروژه‌ها به سمت این شبکه حرکت کنند.

سولانا (Solana)

سولانا به دلیل توان عملیاتی بسیار بالا و کارمزدهای ناچیز، یکی از سریع‌ترین بلاک‌چین‌های موجود است. این پلتفرم با استفاده از الگوریتم اجماع اثبات تاریخ (Proof of History)، توانسته تراکنش‌های بسیار زیادی را در هر ثانیه پردازش کند. سولانا به‌خصوص، برای برنامه‌های امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) و NFTها گزینه‌ای ایده‌آل است.

مطالعه بیشتر: همه‌چیز درباره الگوریتم اثبات تاریخچه (POH)؛ سازوکار، مزایا و کارآیی

آوالانچ (Avalanche)

آوالانچ یک پلتفرم مقیاس‌پذیر و سریع است که به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد بلاک‌چین‌های سفارشی ایجاد کنند. این شبکه از معماری سه‌زنجیره‌ای بهره می‌برد که شامل زنجیره قراردادها (C-Chain)، زنجیره مبادلات (X-Chain) و زنجیره پلتفرم (P-Chain) می‌شود. همین ویژگی‌ها آن را برای کاربردهای گسترده از جمله امور مالی غیرمتمرکز و بازی‌های بلاک‌چینی مناسب کرده‌است.

تزوس (Tezos)

تزوس به دلیل ساختار انعطاف‌پذیر خود شناخته می‌شود. این پلتفرم از مکانیزم اجماع اثبات سهام (Proof of Stake) استفاده می‌کند و قابلیت ارتقای شبکه بدون نیاز به فورک را فراهم می‌کند. توسعه‌دهندگان می‌توانند قراردادهای هوشمندی ایجاد کنند که در طول زمان به‌روزرسانی شوند و همین موضوع باعث محبوبیت آن در میان پروژه‌های بزرگ بلاک‌چین شده‌است.

شبکه تون  (The Open Network)

اوپن نتورک یا شبکه باز تلگرام (TON) یک پلتفرم سریع و کارآمد است که برای توسعه قراردادهای هوشمند و برنامه‌های غیرمتمرکز طراحی شده‌است. شبکه تون از فناوری شاردینگ استفاده می‌کند که به آن امکان مقیاس‌پذیری بالا و اجرای سریع تراکنش‌ها را می‌دهد. کاربردهای اصلی این شبکه بیشتر در حوزه‌های مرتبط با پیام‌رسانی، پرداخت‌های خرد و توسعه NFTها است.

پولکادات (Polkadot)

پولکادات با هدف ایجاد یک اکوسیستم متصل از بلاک‌چین‌ها طراحی شده‌است. این پلتفرم از طریق زنجیره اصلی (Relay Chain) و زنجیره‌های جانبی (Parachains) امکان تعامل بین زنجیره‌های مختلف را فراهم می‌کند. یکی از ویژگی‌های بارز پولکادات، پشتیبانی از توسعه قراردادهای هوشمند در زنجیره‌های سازگار مانند مون‌بیم (Moonbeam) است.

ویژگی‌های smart contract

قراردادهای هوشمند دارای ویژگی‌های خاصی هستند که آنها را از قراردادهای سنتی متمایز می‌کند. این ویژگی‌های منحصربه‌فرد را می‌توانید در جدول زیر مشاهده کنید:

نحوه کار قرارداد هوشمند

قراردادهای هوشمند به‌صورت یک برنامه قطعی و بر اساس الگوی «اگر–آنگاه» عمل می‌کنند. این قراردادها شامل شرایط و ضوابط ازپیش‌تعریف‌شده هستند. پس از تحقق این شرایط، دستورات به‌صورت خودکار اجرا می‌شوند. فرآیند کار قرارداد هوشمند به زبان ساده به این شکل است که ابتدا شرایط قرارداد به‌صورت کد نوشته ‌شده و بستر بلاک‌چین ذخیره می‌شود. سپس، با برآورده شدن شرایط، دستورات به‌طور خودکار اجرا شده و نتایج در بلاک‌چین ثبت می‌شوند. این قراردادها از فناوری بلاکچین برای تضمین امنیت و شفافیت استفاده می‌کنند و نیازی به واسطه‌های متمرکز ندارند.

چگونه قراداد هوشمند بسازیم؟

مراحل نوشتن قرارداد هوشمند را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:

• طراحی منطق قرارداد

۱- مشخص‌کردن نیازهای کسب‌وکار و شرایط اجرای خودکار؛

۲- تعریف‌کردن داده‌های ضروری (مانند آدرس‌ها، موجودی‌ها) و توابع اصلی (انتقال، تأیید).

• انتخاب شبکه بلاک‌چین

۱- اتریوم با زبان ‌برنامه‌نویسی سالیدیتی (Solidity)، برای قراردادهای پیچیده مناسب است؛

۲- سولانا با زبان‌برنامه‌نویسی راست (Rust)، برای تراکنش‌های پرسرعت انتخاب می‌شود؛ و

۳- شبکه بی‌ان‌بی چین (BNB Chain) برای کاهش هزینه‌ها ایده‌آل است.

• نوشتن کد

پس از انتخاب زبان موردنظر، کد مربوطه نوشته می‌شود

• بررسی و بازبینی امنیتی

۱- استفاده از ابزارهایی مثل Remix IDE برای شبیه‌سازی؛

۲- بررسی آسیب‌پذیری‌های رایج (Reentrancy, Overflow)؛

۳- استفاده از خدمات حسابرسی مثل CertiK.

• استقرار روی شبکه

۱- کامپایل‌کردن کد به بایت‌کد EVM؛

۲- پرداخت هزینه گس شبکه برای انتشار؛

۳- دریافت آدرس قرارداد پس از استقرار نهایی.

کاربردهای قرارداد هوشمند

قراردادهای هوشمند در حوزه‌های مختلفی کاربرد دارند که برخی از مهم‌ترین آنها عبارتند از:

اسمارت کانترکت در دیفای

قراردادهای هوشمند در حوزه دیفای نقش مهمی در تحول سیستم‌های مالی دارند. این فناوری، با حذف واسطه‌های بانکی و ایجاد پروتکل‌های مالی غیرمتمرکز، امکان انجام تراکنش‌های مستقیم میان افراد را فراهم می‌کند. از این قراردادها می‌توان برای ایجاد سیستم‌های وام‌دهی، سرمایه‌گذاری و معاملات غیرمتمرکز استفاده کرد که علاوه بر سرعت بالا، شفافیت و امنیت بیشتری نیز به‌همراه دارد.

نقش قرارداد هوشمند در بیمه

پرداخت خودکار خسارت‌ها بر اساس شرایط تعریف‌شده در قراردادهای بیمه، یکی از کاربردهای مهم بیمه‌های مدرن است. این قابلیت به کمک فناوری‌های نوین مانند بلاک‌چین و قراردادهای هوشمند، امکان بررسی سریع و دقیق شرایط خسارت را فراهم می‌کند. به این ترتیب، نه‌تنها فرآیندهای اداری و زمان‌بر کاهش می‌یابد، بلکه شفافیت بیشتری در نحوه پرداخت خسارت‌ها ایجاد می‌شود.

قرارداد هوشمند در انتخابات

قراردادهای هوشمند می‌توانند انقلاب بزرگی در نحوه برگزاری انتخابات ایجاد کنند. با استفاده از این فناوری، می‌توان انتخابات دیجیتال را به شکلی شفاف، غیرقابل تغییر و ایمن برگزار کرد. در این سیستم، رأی‌های افراد در بلاک‌چین ثبت می‌شود و هرگونه تغییر یا تقلب عملاً غیرممکن است. این روش نه تنها امنیت انتخابات را افزایش می‌دهد، بلکه هزینه‌های مرتبط با برگزاری و نظارت بر انتخابات را نیز به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌دهد. از قراردادهای هوشمند می‌توان برای برگزاری انتخابات دیجیتال شفاف و غیرقابل‌تغییر استفاده کرد.

قرارداد هوشمند و مدیریت زنجیره تامین

قراردادهای هوشمند می‌توانند نقش مهمی در بهینه‌سازی فرآیند ردیابی و مدیریت زنجیره تامین ایفا کنند. با استفاده از این فناوری، اطلاعات مرتبط با تولید، حمل‌ونقل و تحویل کالاها به‌صورت خودکار ثبت و به‌روزرسانی می‌شود. این سیستم نه‌تنها امکان نظارت دقیق و بلادرنگ بر حرکت کالاها را فراهم می‌کند، بلکه شفافیت بیشتری در زنجیره تامین ایجاد کرده و از بروز مشکلاتی مانند تأخیر یا گم‌شدن محموله‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین، قراردادهای هوشمند می‌توانند به‌صورت خودکار شرایط پرداخت و تحویل را اجرا کنند، این امر به کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی شرکت‌ها کمک شایانی می‌کند.

نقش قرارداد هوشمند در احراز هویت

قراردادهای هوشمند قابلیت ساده‌سازی و ایمن‌سازی فرآیندهای احراز هویت را دارند. با استفاده از این فناوری، می‌توان هویت افراد را بدون نیاز به واسطه تأیید کرد. اطلاعات کاربران به‌صورت رمزنگاری‌شده در بلاک‌چین ذخیره می‌شود و فقط طرف‌های مجاز به آن دسترسی دارند. این روش نه تنها امنیت داده‌ها را افزایش می‌دهد، بلکه سرعت انجام فرآیندها را نیز بهبود می‌بخشد. این امر می‌تواند فرآیند احراز هویت را ساده‌تر و امن‌تر کند.

بازی های بلاک چینی و قرارداد هوشمند

با استفاده از قراردادهای هوشمند، دارایی‌های درون بازی مانند توکن‌ها، آیتم‌ها و زمین‌های مجازی (در قالب توکن‌های غیرمثلی)، به‌صورت غیرمتمرکز مدیریت می‌شوند و مالکیت واقعی آنها در اختیار بازیکنان قرار می‌گیرد. این قراردادها امکان انجام معاملات شفاف و مدیریت سیستم‌های پاداش خودکار و اقتصاد درون‌بازی را فراهم می‌کنند. افزون بر این، فناوری قراردادهای هوشمند می‌تواند از تقلب و دستکاری نیز جلوگیری ‌کند، زیرا تمام قوانین بازی در کد قرارداد ثبت شده و تغییرناپذیر است.

نقش اسمارت کانترکت در ساخت توکن

قراردادهای هوشمند نقشی اساسی در ساخت و مدیریت توکن‌های دیجیتال بر بستر شبکه‌های بلاک‌چین دارند. این قراردادها با تعریف استانداردهایی مانند ERC-20  برای توکن‌های قابل تعویض (مانند استیبل‌کوین‌ها و توکن‌های کاربردی) و ERC-721 برای توکن‌های غیرمثلی (NFTها)، قوانین عرضه، انتقال و مالکیت توکن‌ها را به‌صورت خودکار و غیرمتمرکز اجرا می‌کنند.

بهترین زبان برنامه نویسی قرارداد هوشمند

سالیدیتی (Solidity ) به‌دلیل پشتیبانی گسترده و ابزارهای توسعه، به‌عنوان انتخاب اول و زبان استاندارد توسعه قراردادهای هوشمند در اتریوم و ماشین مجازی آن (EVM) شناخته می‌شود. ازجمله ویژگی‌های کلیدی سالیدیتی می‌توان به سازگاری گسترده با شبکه‌های اتریوم، پالیگان و بایننس اسمارت چین، جامعه بزرگ توسعه‌دهندگان، انعطاف‌پذیری و سطح امنیت بالای آن اشاره کرد.

البته برخی از توسعه‌دهندگان به دلیل دشواری‌های یادگیری، هزینه گس بالا و کدهای ناکارآمد، برنامه‌هایی مثل وایپر (Vyper)، راست (Rust) و موو (Move) را به سالیدتی ترجیح دهند.

بخوانید: زبان برنامه نویسی سالیدیتی (Solidity) چیست؟

نمونه قرارداد هوشمند ساخته‌شده با زبان سالیدیتی را می‌توانید در تصویر زیر ببینید:

مزایا و معایب قرادادهای هوشمند

قراردادهای هوشمند، همانند هر فناوری دیگری، دارای مزایا و معایب خاص خود هستند که شناخت آن‌ها می‌تواند در تصمیم‌گیری بهتر و بهره‌گیری موثرتر از این فناوری نقش مهمی ایفا کند. معایب و مزایای قرارداد هوشمند در ادامه به‌اختصار بیان شده‌اند.

مزایای استفاده از smart contract

• شفافیت: ثبت کلیه تراکنش‌ها در دفترکل توزیع‌شده؛
• حذف واسطه: کاهش ۶۰ تا۸۰ درصدی هزینه‌های عملیاتی؛
• اجرای خودکار: حذف خطاهای انسانی و کاهش زمان تأخیر؛
• امنیت بالا: استفاده از رمزنگاری SHA-256 و الگوریتم‌های اجماع؛
• قابلیت ردیابی: دسترسی به تاریخچه کامل تغییرات در شبکه بلاک‌چین.

چالش های قرارداد هوشمند

• خطاهای برنامه‌نویسی: تحمیل زیان‌های مالی به دلیل باگ‌های کد، مانند آنچه در حمله DAO در سال ۲۰۱۶ رخ داد؛
• محدودیت قانونی: عدم تطابق با قوانین سنتی قراردادها در برخی کشورها؛
• عدم انعطاف: لزوم ساخت قرارداد جدید برای اعمال هرگونه تغییر در قراردادهای استقرار یافته؛
• مقیاس‌پذیری: محدودیت تراکنش بر ثانیه در برخی بلاک‌چین‌ها.

کلاهبرداری قرارداد هوشمند چگونه اتفاق میفتد؟

قراردادهای هوشمند با وجود امنیت بالا، به دلایل مختلفی مانند خطاهای کدنویسی، طراحی مخرب یا سوءاستفاده از مکانیزم‌های بلاک‌چین، می‌توانند هدف کلاهبرداری قرار بگیرند. از طرفی، غیرقابل تغییر و خودکار بودن این قراردادها، تشخیص و پیشگیری از حملات احتمالی را با چالش مواجه می‌کند. در اینجا به‌طور کامل بررسی می‌کنیم که چگونه این کلاهبرداری‌ها رخ می‌دهند.

وجود آسیب‌پذیری‌ها و باگ‌های احتمالی در کدها مانند خطاهای برنامه‌نویسی و پیاده‌سازی‌های ناکارآمد کدها، امکان اکسپلویت و کلاهبرداری از قراردادهای هوشمند را افزایش می‌دهد. مهندسی اجتماعی از طریق کلاهبرداری‌های فیشینگ و لینک‌های جعلی برای فریب کاربران، کلاهبرداری‌های مبتنی بر قرارداد مانند طرح‌های پانزی و استقرار قراردادهای جعلی به جای قراردادهای قانونی و دستکاری داده‌های آف‌چین از طریق اوراکل‌های دستکاری‌شده، ازجمله رایج‌ترین شیوه‌های کلاهبرداری قرارداد هوشمند است.

تفاوت قرارداد هوشمند با قرارداد سنتی چیست؟

 قراردادهای هوشمند و قراردادهای سنتی چندین تفاوت کلیدی دارند که در درجه اول به شیوه اجرا، امنیت و اتکای آن‌ها به واسطه‌ها مربوط می‌شود. در جدول مقایسه‌ای زیر ویژگی‌های اصلی این دو نوع قرارداد را مشاهده می‌کنید:

سولاات متداول درباره قرارداد هوشمند و پلتفرم‌های اجرای آن