مهمترین و پرکاربردترین اصطلاحات بورس که باید بدانید!

درک اصطلاحات بورس اولین گام برای ورود حرفه‌ای به بازار سرمایه است. این بازار از قرن هفدهم میلادی در آمستردام شکل گرفت و بعدها در لندن و نیویورک گسترش یافت. امروزه بازارهای بورس نه‌تنها سهام شرکت‌ها بلکه اوراق قرضه، کالاهای اساسی و حتی دارایی‌های دیجیتال را نیز شامل می‌شوند. مثلا، شاخص داوجونز (Dow Jones) که بیش از ۱۰۰ سال پیش تاسیس شد، هنوز یکی از مهم‌ترین معیارهای سنجش وضعیت اقتصادی آمریکا محسوب می‌شود.

در ایران نیز بورس اوراق بهادار تهران از سال ۱۳۴۶ فعالیت خود را آغاز کرد. طی سالیان طولانی فعالیت، این بازار اصطلاحات خاص خود را پیدا کرده‌است. درک عمیق از اصطلاحات بورس در سودآوری معاملات شما نقش پررنگی دارد. بیایید نگاهی به پرکاربردترین اصطلاحات بورس بیندازیم.

اصطلاحات پایه بورس

شناخت اصطلاحات بورس مسیر سرمایه‌گذاری را هموارتر می‌کند. از زمان تاسیس اولین بورس رسمی در آمستردام، اصطلاحات مربوط به این حوزه پدیدار شدند. در ادامه به اصلی‌ترین اصطلاحات بورس اشاره خواهیم کرد:

۱- کد بورسی

کد بورسی شناسه‌ای منحصربه‌فرد برای هر سرمایه‌گذار در بازار بورس است. این کد مانند شماره ملی، هویت فرد را در معاملات مشخص می‌کند. برای اولین بار، بورس اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۸۴ سیستم ثبت‌نام الکترونیکی را برای دریافت کد بورسی اجرا کرد. داشتن این کد شرط اصلی برای خریدوفروش سهام است. مثلا، اگر فردی بخواهد در عرضه اولیه شرکت کند، بدون کد بورسی امکان‌پذیر نیست. این کد ترکیبی از حروف و اعداد است و از طریق کارگزاری‌ها صادر می‌شود.

۲- سهام

سهام نشان‌دهنده مالکیت در یک شرکت است. وقتی فردی سهام شرکتی را می‌خرد، در سود و زیان آن سهیم می‌شود. این مفهوم از قرن هفدهم در بورس آمستردام رواج پیدا کرد، زمانی که شرکت هند شرقی هلند سهام خود را عرضه کرد. مثلا، اگر فردی ۱۰ درصد از سهام یک شرکت را داشته‌باشد، به همان نسبت از سود تقسیمی بهره‌مند خواهد شد. سهام به دو نوع عادی و ممتاز تقسیم می‌شود که هرکدام حقوق و مزایای متفاوتی دارند.

۳- شاخص بورس

شاخص بورس ابزاری برای سنجش وضعیت کلی بازار است. یکی از قدیمی‌ترین شاخص‌ها، داوجونز (Dow Jones) در سال ۱۸۹۶ معرفی شد. در ایران، شاخص کل بورس از سال ۱۳۶۹ برای نمایش رشد یا افت بازار استفاده می‌شود. این شاخص میانگین وزنی قیمت سهام شرکت‌های بزرگ را نشان می‌دهد. مثلا، اگر شاخص کل ۲ درصد رشد کند، یعنی ارزش کلی بازار افزایش یافته‌است. علاوه بر شاخص کل، شاخص هم‌وزن نیز معیار مناسبی برای تحلیل وضعیت بازار محسوب می‌شود.

۴- کارگزاری بورس

کارگزاری واسطه‌ای میان سرمایه‌گذاران و بازار سرمایه است. نخستین کارگزاری‌ها در قرن هفدهم در اروپا شکل گرفتند و در ایران نیز اولین کارگزاری‌ها با تاسیس بورس تهران در سال ۱۳۴۶ فعالیت خود را آغاز کردند. کارگزاری خدماتی مانند خریدوفروش سهام، ارائه تحلیل‌های مالی و مدیریت سبد سرمایه‌گذاری را ارائه می‌دهد؛ مثلا، فردی که دانش کافی برای سرمایه‌گذاری ندارد، می‌تواند از خدمات مشاوره‌ای کارگزاری استفاده کند. انتخاب کارگزاری مناسب تاثیر زیادی بر تجربه سرمایه‌گذاری دارد.

۵- عرضه اولیه

عرضه اولیه زمانی رخ می‌دهد که یک شرکت برای اولین بار سهام خود را در بورس عرضه می‌کند. این روش برای تامین سرمایه و توسعه کسب‌وکار به‌کار می‌رود. نخستین عرضه اولیه در سال ۱۶۰۲ توسط شرکت هند شرقی هلند انجام شد. در ایران، عرضه‌های اولیه معمولا با تقاضای بالا همراه هستند، چون اغلب با قیمت جذابی ارائه می‌شوند. مثلا، عرضه اولیه شرکت پتروشیمی نوری در سال ۱۳۹۸ با استقبال زیاد سرمایه‌گذاران مواجه شد و در مدت کوتاهی رشد چشمگیری داشت.

۶- اوراق قرضه یا بدهی

اوراق قرضه نوعی ابزار مالی است که دولت‌ها یا شرکت‌ها برای تأمین مالی منتشر می‌کنند. در سال ۱۶۹۳، دولت انگلستان اولین اوراق قرضه مدرن را برای تأمین هزینه‌های جنگ صادر کرد. این اوراق دارای سررسید مشخص و نرخ بهره معین هستند. مثلا، اگر فردی یک اوراق قرضه دولتی با نرخ سود ۱۸ درصد خریداری کند، در سررسید علاوه بر مبلغ اصلی، سود تضمینی دریافت خواهد کرد. برخلاف سهام، اوراق قرضه مالکیت در شرکت ایجاد نمی‌کنند اما بازدهی ثابتی دارند.

۷- صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله در بورس (ETF)

صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله یا ETF (Exchange Traded Fund) ترکیبی از ویژگی‌های سهام و صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک هستند. اولین ETF در سال ۱۹۹۳ با نام SPDR S&P 500 در بورس نیویورک عرضه شد. این صندوق‌ها مانند سهام در طول روز قابل معامله‌اند و هزینه مدیریت کمتری نسبت به صندوق‌های مشترک دارند. مثلا، در ایران صندوق دارا یکم که شامل سهام بانک‌ها و بیمه‌ها بود، یکی از معروف‌ترین ETFها محسوب می‌شود. ETFها گزینه‌ای مناسب برای کسانی هستند که می‌خواهند با ریسک کمتر، به‌صورت غیرمستقیم در بورس سرمایه‌گذاری کنند.

۸- صندوق سرمایه‌گذاری مشترک

صندوق سرمایه‌گذاری مشترک مجموعه‌ای از سرمایه‌های افراد مختلف است که توسط یک تیم حرفه‌ای مدیریت می‌شود. نخستین صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوایل قرن بیستم در هلند و آمریکا شکل گرفتند. در ایران، اولین صندوق مشترک در سال ۱۳۸۶ فعالیت خود را آغاز کرد. این صندوق‌ها برای کسانی مناسب هستند که دانش یا زمان کافی برای مدیریت سرمایه خود ندارند. مثلا، فردی با ۱ میلیون تومان سرمایه می‌تواند در صندوق مشترک سرمایه‌گذاری کند و از سود حاصل از مدیریت حرفه‌ای آن بهره ببرد.

۹- صندوق سرمایه‌گذاری شاخصی

صندوق‌های شاخصی (Index Funds) از شاخص‌های بورس پیروی می‌کنند و عملکرد آن‌ها مشابه رشد یا افت شاخص مرجع است. ایده این صندوق‌ها را جان بوگل (John Bogle) در سال ۱۹۷۵ مطرح کرد که منجر به ایجاد اولین صندوق شاخصی شد. برخلاف صندوق‌های مشترک که مدیران آن سهم‌های مختلف را انتخاب می‌کنند، صندوق‌های شاخصی بدون مدیریت فعال، سبدی از سهام یک شاخص مشخص را دارند. مثلا، در ایران صندوق شاخصی فیروزه از شاخص کل پیروی می‌کند. این نوع سرمایه‌گذاری برای کسانی مناسب است که دیدگاه بلندمدت دارند و به دنبال سودی متناسب با رشد کلی بازار هستند.

اصطلاحات بورسی مرتبط با معاملات

درک اصطلاحات بورس، قدم اول برای شروع معامله است. مفاهیم زیر از جمله پرکاربردترین موارد هستند:

۱- کارگزاری بورس

کارگزاری واسطه‌ای بین سرمایه‌گذاران و بازار بورس است. نخستین کارگزاری‌ها در قرن هفدهم در اروپا فعالیت خود را آغاز کردند. در ایران، اولین کارگزاری‌ها با تأسیس بورس تهران در سال ۱۳۴۶ شکل گرفتند. کارگزاری‌ها وظایفی مانند خریدوفروش سهام، ارائه تحلیل‌های مالی و مدیریت سبد سرمایه‌گذاری را انجام می‌دهند. مثلا، اگر فردی بخواهد سهام یک شرکت را بخرد، سفارش او از طریق سامانه معاملاتی کارگزاری انجام می‌شود. انتخاب کارگزاری مناسب روی سرعت، هزینه و کیفیت خدمات تأثیر زیادی دارد. برخی کارگزاری‌ها خدمات مشاوره و تخفیف کارمزد نیز ارائه می‌دهند.

۲- پرتفوی یا سبد سهام

پرتفوی ترکیبی از دارایی‌های مختلف مانند سهام، اوراق قرضه و صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. این مفهوم برای اولین بار در اوایل قرن بیستم توسط اقتصاددان آمریکایی هری مارکویتز (Harry Markowitz) مطرح شد. هدف اصلی تشکیل پرتفوی کاهش ریسک سرمایه‌گذاری از طریق تنوع‌بخشی است. مثلا، اگر فردی سهام شرکت‌های خودروسازی، پتروشیمی و بانک‌ها را داشته‌باشد، در صورت افت یک صنعت، سایر بخش‌ها می‌توانند ضرر را جبران کنند. پرتفوی به دو نوع متمرکز و متنوع تقسیم می‌شود که بسته به استراتژی سرمایه‌گذار انتخاب می‌شود.

۳- نماد معاملاتی

نماد معاملاتی کدی منحصربه‌فرد برای هر سهم در بورس است که اطلاعاتی درباره شرکت ارائه می‌دهد. این نمادها از نام شرکت و صنعتی که در آن فعالیت دارد تشکیل می‌شوند. مثلا، در بورس ایران «فولاد» نشان‌دهنده شرکت فولاد مبارکه اصفهان و «خودرو» نماد ایران‌خودرو است. نمادهای معاملاتی در برخی مواقع بسته می‌شوند، مثلا هنگام انتشار اطلاعات بااهمیت یا برگزاری مجامع این نمادها قابل معامله نیستند. با کمک این نمادها، سهام هر شرکت به‌سرعت قابل شناسایی خواهد بود؛ برای مثال، در بورس‌ نیویورک که تعداد زیادی سهام در آن وجود دارد، نماد شرکت اپل (AAPL) به‌سرعت قابل تشخیص می‌شود.

ارزش خالص دارایی چیست؟

ارزش خالص دارایی (Net Asset Value – NAV) معیاری برای سنجش ارزش یک صندوق سرمایه‌گذاری یا شرکت سرمایه‌گذاری است. این شاخص از تفریق بدهی‌های صندوق از مجموع دارایی‌های آن به دست می‌آید و سپس بر تعداد واحدهای منتشرشده تقسیم می‌شود. برای مثال اگر یک صندوق سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیارد تومان دارایی و ۱۰ میلیارد تومان بدهی دارد، ارزش خالص دارایی آن ۹۰ میلیارد تومان است.

اگر این صندوق از ۱۰ میلیون واحد تشکیل شده‌باشد، ارزش خالص هر واحد ۹۰۰۰ تومان خواهد بود. این معیار به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا ارزش واقعی سرمایه‌گذاری خود را بررسی کنند.

تحلیل تکنیکال در بورس چیست؟

تحلیل تکنیکال (Technical Analysis) یک روش برای پیش‌بینی قیمت سهام بر اساس داده‌های گذشته مانند قیمت و حجم معاملات است. تحلیل‌گران تکنیکال، از الگوهای نموداری و شاخص‌هایی مانند میانگین متحرک و RSI استفاده می‌کنند.

در تحلیل تکنیکال از نمودارها، اندیکاتورها و الگوهای قیمتی استفاده می‌شود. برخی از ابزارهای رایج این روش شامل:

• حمایت و مقاومت (سطوح کلیدی قیمتی)
• میانگین متحرک (MA) (برای تشخیص روند)
• اندیکاتور RSI و MACD (برای سنجش مومنتوم و قدرت روند)
• الگوهای نموداری مانند سر و شانه، مثلث، پرچم و …

تحلیلگران تکنیکال معتقدند که تاریخ تکرار می‌شود و رفتار گذشته قیمت‌ها می‌تواند الگوی حرکت آینده را نشان دهد. به همین دلیل، بسیاری از معامله‌گران در بازارهای مالی از این روش برای تصمیم‌گیری در مورد خرید و فروش دارایی‌های خود استفاده می‌کنند.

تحلیل بنیادی (فاندامنتال) در بورس چیست؟

تحلیل بنیادی (Fundamental Analysis) ارزش واقعی یک دارایی را بر اساس داده‌های مالی و اقتصادی بررسی می‌کند. سرمایه‌گذاران عواملی مانند درآمد، سودآوری، بدهی و روندهای اقتصادی را تحلیل می‌کنند. برای مثال، اگر شرکت تسلا (Tesla) گزارش دهد که فروش خودروهای برقی‌، ۵۰٪ افزایش یافته‌است، این نشانه‌ای برای رشد سهام شرکت طلقی می‌شود. همچنین نسبت قیمت به درآمد (P/E) ابزار مهمی در این تحلیل است. اگر دو شرکت مشابه یکی نسبت قیمت به درآمد (P/E)، برابر با ۱۰ و دیگری ۲۰ داشته‌باشد، سهام شرکت اول از نظر بنیادی ارزشمندتر محسوب می‌شود.

برخی از مهم‌ترین فاکتورهای تحلیل بنیادی در بازار بورس عبارت است از:

• بررسی صورت‌های مالی (مانند ترازنامه، درآمد و هزینه‌ها)
• تحلیل نسبت‌های مالی (P/E، ROE و …)
• ارزیابی مدل کسب‌وکار و مدیریت شرکت
• تأثیر شرایط اقتصادی و نرخ بهره

صندوق سرمایه‌گذاری چیست؟

صندوق سرمایه‌گذاری (Investment Fund) ابزاری برای تجمیع سرمایه‌های خرد است که توسط یک نهاد مالی مدیریت می‌شود. این صندوق‌ها انواع مختلفی مانند درآمد ثابت، مختلط و سهامی دارند. مثلا صندوق‌های درآمد ثابت بخش بزرگی از دارایی خود را در اوراق قرضه سرمایه‌گذاری می‌کنند و بازدهی کم‌ریسکی دارند. در مقابل صندوق‌های سهامی عمدتا در بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند و بازدهی بالاتری دارند اما ریسک بیشتری هم دارند. اگر فردی وقت یا دانش کافی برای سرمایه‌گذاری مستقیم در بازار را نداشته‌باشد، این صندوق‌ها گزینه مناسبی برای او هستند.

مفهوم بازار گاوی و بازار خرسی در بورس

بازار گاوی (Bull Market) دوره‌ای است که قیمت‌ها به‌طور مداوم افزایش می‌یابد و سرمایه‌گذاران خوش‌بین هستند. مثلا از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۲۰، شاخص S&P 500 در ایالات متحده رشد چشمگیری داشت که یک بازار گاوی محسوب می‌شد. در این بازار:

• تقاضا بیشتر از عرضه است.
• قیمت‌ها به‌صورت صعودی حرکت می‌کنند.
• سرمایه‌گذاران تمایل به خرید دارند.
• معمولاً اقتصاد در وضعیت مطلوبی قرار دارد.

در مقابل، بازار خرسی (Bear Market) زمانی است که قیمت‌ها روند نزولی دارند. سقوط بازار در سال ۲۰۰۸ نمونه‌ای از یک بازار خرسی است که شاخص‌ها بیش از ۵۰٪ کاهش یافتند. در چنین شرایطی، سرمایه‌گذاران معمولا به دارایی‌های امن مانند طلا و اوراق قرضه پناه می‌برند.

در بازار خرسی:

• عرضه بیشتر از تقاضاست.
• قیمت‌ها روند نزولی دارند.
• سرمایه‌گذاران تمایل به فروش دارند.
• معمولا اقتصاد دچار رکود یا بحران شده است.

مفهوم ضریب بتا در بورس

ضریب بتا (Beta Coefficient) میزان نوسان یک سهم نسبت به کل بازار را نشان می‌دهد. این ضریب در واقع نشان می‌دهد که یک سهم چقدر نسبت به نوسانات بازار حساس است.

اگر بتای یک سهم ۱ باشد، یعنی نوسانات آن مشابه بازار است. سهمی با بتای ۱.۵، ۵۰٪ نوسان بیشتری نسبت به بازار دارد و در شرایط صعودی یا نزولی، تغییرات شدیدتری تجربه می‌کند. مثلا اگر شاخص کل بورس ۱۰٪ رشد کند و سهمی با بتای ۲ داشته باشیم، ممکن است ۲۰٪ افزایش یابد. در مقابل، سهمی با بتای کمتر از ۱ ریسک کمتری دارد. سرمایه‌گذاران بسته به میزان تحمل ریسک خود از این شاخص برای انتخاب سهام استفاده می‌کنند.

به‌طور کلی، سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر معمولاً سهام با بتای بالا را انتخاب می‌کنند تا از نوسانات بیشتر سود ببرند، درحالی‌که سرمایه‌گذاران محتاط ترجیح می‌دهند سهام با بتای پایین را برای کاهش ریسک پرتفوی خود داشته‌باشند.

آشنایی با اصطلاحات بورس، گامی به‌سوی سرمایه‌گذاری هوشمند

درک اصطلاحات بورس یکی از پایه‌های اساسی برای ورود موفق به بازارهای مالی است. مفاهیمی مانند بازار گاوی و خرسی، تحلیل تکنیکال و بنیادی، ضریب بتا، نقدشوندگی، حجم معاملات و بسیاری از اصطلاحات دیگر به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند و ریسک‌های احتمالی را بهتر مدیریت کنند. چه تازه‌کار باشید و چه یک معامله‌گر حرفه‌ای، شناخت این مفاهیم به شما این امکان را می‌دهد که دید بهتری نسبت به روندهای بازار داشته باشید و با اطمینان بیشتری سرمایه‌گذاری کنید.

سوالات متداول درباره اصطلاحات بورس