قرارداد در واقع نوعی توافق بین دو یا چند فرد است که در آن طرفین متعهد می‌شوند امور مشخصی را در شرایط تعیین‌شده اجرا کنند. یک قرارداد هوشمند همان‌طور که از نامش پیداست، مجموعه‌ای از کدهای برنامه‌نویسی بر بستر بلاکچین است که تمامی دستورات تعیین‌شده را بدون نیاز به دخالت هرگونه عامل انسانی، به صورت خودکار و هوشمند اجرا می‌کند.
در بلاکچین اصل بر شفافیت و تمرکززداییست و این نوع قراردادها در واقع ضمانتی برای اجرای حتمی تمامی بندهای قرارداد در شرایط تعریف‌شده هستند.
قراردادهای معمولی
قراردادهای کاری، قراردادهای خرید و فروش و یا قراردادهای ارائه خدمات در پلتفرم‌های مختلف مثل بانک‌ها همگی از انواع قراردادهای سنتی هستند.برای مثال شما در ازای دادن میزان مشخصی از کارمزد می‌توانید به هر حساب بانکی که می‌خواهید، واریز وجه داشته باشید.
اما ایراد این نوع قراردادها در چیست؟ خدمات بانکی را در نظربگیرید. فرض کنید می‌خواهید مبلغ مشخصی پول را به حساب فرد دیگری انتقال دهید. کدهای برنامه‌نویسی در سرور مرکزی بانک، این فرایند را بررسی کرده ودر صورت فراهم بودن شرایطی همچون کافی بودن موجودی حساب شما و صحیح بودن اطلاعات حساب مقصد، عملیات انتقال را تایید و اجرا می‌کنند. اما اگر این شروط برقرار نباشد، عملیات با اختلال مواجه شده و شما با پیغام خطا مواجه خواهید شد.
همان‌طور که گفتیم، بررسی شرایط احراز عملیات انتقال وجه از طریق سرورهای بانک پردازش و انجام می‌شود. به بیان ساده‌تر، این سرورها به عنوان یک واسطه عمل می‌کنند. بنابراین شما برای استفاده از خدمات بانکی باید در همان ابتدای امر به عملکرد این سرورها اعتماد کنید.
در قراردادهای معمولی همواره باید به یک واسطه که می‌تواند یک شخص، سازمان یا حتی یک سیستم برنامه‌نویسی‌شده باشد اعتماد کنید. در صورتی که ممکن است در شرایط خاصی، این واسطه‌ها عملکردی مشابه با کدهای برنامه‌نویسی‌شده خود نداشته باشند. ( حالتی را تصور کنید که دستگاه خودپرداز بدون هیچ دلیلی کارت بانکی شما را ضبط می‌کند یا به اصطلاح عامیانه می‌خورد!)
یا حتی ممکن هست این سرورها مورد حملات هکری قرار بگیرند واجرای کدهای برنامه‌ریزی‌شده با نوعی اخلال مواجه شده یا متوقف شود. به این ترتیب احساس نیاز به وجود یک قرارداد هوشمند به تدریج در جوامع ایجاد خواهد شد.
قراردادهای هوشمند
| در یک قرارداد هوشمند اما دیگر نیازی به اعتمادکردن به هیچ واسطه‌ای نیست. |
در قرارداد هوشمند، کدهای برنامه‌نویسی مربوط به اجرای مفاد قرارداد، روی شبکه بلاکچین پیاده‌سازی و ذخیره می‌شود. شبکه بلاکچین، نسل جدید تکنولوژی است که برمحور «شفافیت» بنا شده و با هدف غیرمتمرکزسازی تمامی ابعاد زندگی بشر توسعه یافته‌است.
با اجرای قراردادها بر روی شبکه بلاکچین، تمامی واسطه‌های اجرای حذف شده و متون قرارداد در شرایط تعیین‌شده، بدون به‌کارگیری واسطه‌ها، به صورت خودکار و با بهره‌گیری از اصول بلاکچین پیاده‌سازی می‌شوند.
نزدیک‌ترین مثال برای قراردادهای هوشمند، ماشین‌های وندینگ یا همان دستگاه‌های فروش اتومات کالا هستند. به این ترتیب که شما مبلغ مورد نظر را پرداخت کرده و دستگاه بدون نیاز به هیچ واسطه یعنی همان فروشنده، کالای درخواستی را به شما تحویل می‌دهد.
قرارداد هوشمند چگونه کار می‌کند؟
همان‌طور که در ابتدای مقاله گفتیم، کدها و دستورات اجرای قرارداد هوشمند در شبکه بلاکچین ذخیره و اجرا می‌شود. در بلاکچین هیچ سرور مرکزی برای ذخیره اطلاعات وجود ندارد و داده‌ها توسط خود اعضای شبکه که همان ماینرها هستند ذخیره می‌شوند. بناراین تحت هیچ شرایطی امکان تغییر یا از بین بردن این داده‌ها وجود ندارد.
به عبارت ساده‌تر، داده‌ها به صورت توزیع‌شده و غیرمتمرکز در دفاتر کل ذخیره می‌شوند و نه در یک سرور مرکزی. بنابراین امکان هیچ‌گونه تغییر در کدهای برنامه‌نویسی‌شده و یا تغییر در نحوه اجرای قراردادها وجود ندارد.
تفاوت قرارداد هوشمند و قرارداد معمولی
| مهم‌ترین وجه تمایز قراردادهای هوشمند با قرارداد معمولی در حذف واسطه‌هاست. |
- در یک قرارداد هوشمند، کدهای اجرای قرارداد در شبکه بلاکچین ذخیره می‌شوند که امکان تغییر یا توقف آن وجود ندارد. کدهای مربوط به قراردادهای معمولی اما در یک سرور مرکزی ذخیره می‌شوند که می‌توانند توسط افراد، سازمان‌ها یا حتی حملات هکری دستخوش تغییراتی در اجرا شوند و یا عملکرد را متوقف کنند.
- کدها و دستورات مربوط به قراردادهای هوشمند در شرایط احراز، به صورت همتا به همتا(Peer-to-Peer)، خودکارو بدون نیاز به واسطه‌ها اجرا می‌شوند. اما قراردادهای معمولی توسط افراد، سازمان‌ها یا حتی دستگاه‌های برنامه‌نویسی‌شده با سرور مرکزی پیاده‌سازی می‌شوند.
| قرارداد هوشمند | قرارداد معمولی |
| ذخیره در بلاکچین | ذخیره در سرورهای مرکزی |
| تنظیم و اجرا به صورت خودکار و بدون تغییر | تنظیم و اجرا توسط افراد، سازمان‌ها و سرورهای مرکزی |
اجزای یک قرارداد هوشمند
مشابه با قراردادهای عادی، قراردادهای هوشمند نیز از اجزای مشخصی تشکیل شده‌اند:
- امضا کنندگان
منظور از امضاکنندگان، همان طرفین قرارداد است که می‌توانند دو نفر یا بیشتر باشند. - موضوع قرارداد
منظور همان مواردی است که در اختیار طرفین قرارداد قرار می‌گیرد و آن‌ها بر این دستورالعمل‌ها اتفاق نظر دارند. - ضوابط
منظور از ضوابط همان کدهای برنامه‌نویسی است که دستورات اجرایی قرارداد را بر بستر بلاکچین محقق می‌کند.
| به بیان ساده‌تر، ضوابط قرارداد، موضوع قرارداد را که توسط امضاکنندگان به توافق رسیده، اجرا می‌کنند. |
هدف از ایجاد قراردادهای هوشمند چیست؟
عموم افراد معتقدند فناوری بلاکچین تنها به ارزهای دیجیتال اختصاص دارد. در صورتی که این تصور کاملا نادرست است. فناوری بلاکچین با محوریت تمرکززدایی و حذف واسطه‌ها در تمامی حوزه‌ها بنا شده‌‌است و ارزهای دیجیتال تنها تمرکززدایی در بخش مربوط به امور مالی بلاکچین را در برمی‌گیرد.
قراردادهای هوشمند ایجاد شده‌اند تا شفافیت و تمرکززدایی را در سایر حوزه‌های بلاکچین محقق سازند. با استفاده از تکنولوژی قرارداد هوشمند در کسب‌وکارهای مختلف، تمامی واسطه‌ها، هزینه‌های آشکار و پنهان اضافی حذف می‌شوند. قراردادهای هوشمند به صورت کلی افزایش سرعت و دقت در امور متعدد را موجب خواهدشد.
در این باره بیشتر بخوانید: بلاکچین چیست و چگونه کار می کند؟
کاربرد قرارداد هوشمند
تا به اینجا با با مفهوم قرارداد هوشمند که یک فناوری نوظهور و بسیار کاربردی در میان پروژه‌های ارزدیجیتال است آشنا شدید. حال باید بدانید که این نوع قراردادهای در چه مواردی قابلیت استفاده دارند؟
استفاده از قراردادهای هوشمند به دنیای کریپتوکارنسی محدود نمی‌شود.
به صورت کلی تمامی کسب‌وکارهایی که از «قراردادها» استفاده می‌کنند و ذخیره اطلاعات برای آن‌ها اهمیت دارد، می‌توانند از قراردادهای هوشمند بهره گیرند. از کسب‌وکارهای مراقبت‌های بهداشتی گرفته تا زنجیره تأمین، خدمات مالی و تنظیم اسناد حقوقی.
برخی از نمونه‌های استفاده از قراردادهای هوشمند به شرح زیر است:
سیستم رأی‌گیری دولتی
| یک قرارداد هوشمند محیطی امن را فراهم می‌کند که سیستم رأی‌گیری را کمتر در معرض دست‌کاری و تغییر قرار می‌دهد. رأی‌‌گیری‌هایی که با استفاده از قراردادهای هوشمند انجام می‌شوند به‌وسیله دفتر کل محافظت شده و رمزگشایی آن بسیار دشوار است. به همین ترتیب احتمال هرگونه تقلب در روند انجام رای‌گیری از بین می‌رود. علاوه بر این، قراردادهای هوشمند می‌توانند مشارکت رأی‌دهندگان را با توجه به از بین رفتن شرایطی همچون لزوم ایستادن در صف‌های طولانی افزایش دهند. رأی‌گیری، زمانی که به‌صورت آنلاین و با استفاده از قراردادهای هوشمند انجام می‌شود، می‌تواند تعداد شرکت‌کنندگان در یک سیستم رأی‌گیری را افزایش دهد. |
مراقبت‌های بهداشتی
| بلاک چین می‌تواند سوابق سلامت بیماران را با یک کلید خصوصی ذخیره کرده و به دلیل نگرانی‌های مرتبط با حفظ حریم خصوصی، فقط به افراد خاصی اجازه دسترسی به این سوابق داده می‌شود. همچنین، تحقیقات را می‌توان به‌صورت محرمانه و ایمن با استفاده از ظرفیت یک قرارداد هوشمند انجام داد. تمام رسیدهای بیمارستانی بیماران را می‌توان در بلاک چین ذخیره کرد و به‌صورت خودکار با شرکت‌های بیمه به‌عنوان گواهی ارائه خدمات به اشتراک گذاشت. علاوه بر این، دفتر کل را می‌توان برای فعالیت‌های مختلفی مانند مدیریت منابع، نظارت بر داروها و رعایت مقررات نیز استفاده کرد. |
زنجیره تأمین
| به‌طور سنتی، زنجیره‌های تأمین به دلیل سیستم‌های مبتنی بر کاغذ که در آن فرم‌ها از کانال‌های متعددی برای دریافت تأییدیه عبور می‌کنند، دچار مشکلات زیادی هستند. این فرآیند پرزحمت، خطر تقلب را افزایش می‌دهد. بلاک چین می‌تواند چنین خطراتی را با ارائه یک نسخه دیجیتالی قابل دسترس و ایمن در قالب قرارداد هوشمند از بین ببرد. قراردادهای هوشمند را می‌توان برای مدیریت موجودی و اتوماسیون پرداخت‌ها و وظایف مختلف مورداستفاده قرار داد. |
خدمات مالی
| قراردادهای هوشمند از مسیرهای مختلف به تغییر خدمات مالی سنتی کمک می‌کنند. برای مثال، اگر همه‌چیز مناسب تشخیص داده شود، آنگاه مطالبات بیمه، بررسی خطا، مسیریابی و انتقال پرداخت‌ها به کاربر توسط این نوع قراردادها انجام می‌شود. قرارداد هوشمند می‌تواند ابزاری حیاتی برای حسابداری باشد که امکان نفوذ به سوابق حسابداری را از بین می‌برد. این قراردادها همچنین سهامداران را قادر می‌سازند تا به شیوه‌ای شفاف در تصمیم‌گیری‌های مختلف شرکت کنند. همچنین به تسویه کردن کمک کرده و وجوه را پس از محاسبه مبالغ تسویه به صورت خودکار منتقل می‌کنند. |
مزایای استفاده از قرارداد هوشمند
همان‌طور که گفتیم، قراردادهای هوشمند بر بستر بلاکچین تنظیم و اجرا می‌شوند. به همین دلیل مزایا و کارکردهای مثبت بلاکچین، در یک قرارداد هوشمند نیز به صورت کامل مشهود است.
- امنیت و اعتمادسازی
با ذخیره دستورات اجرای قراردادها در بلاکچین، امکان تغییر آن‌ها و یا توقف اجرا، به دلیل اصل تمرکززدایی و شفافیت حاکم بر بلاکچین، وجود ندارد. - ضمانت اجرا
با ایجاد کدهای برنامه‌نویسی قراردادها در بلاکچین، دستورات تعریف‌شده در زمان مشخص به صورت خودکار و بدون نیاز به هیچ واسطه‌ای اجرا می‌شوند. - افزایش کارآمدی و حذف هزینه‌های اضافی
با استفاده از فناوری بلاکچین در تنظیم و اجرای قراردادها، تمامی هزینه‌های اضافی همچون هزینه‌های ثبت در دفاتر اسناد و یا کارمزد ارائه خدمات به صورت کلی حذف می‌شود. همچنین انتقال آن به طرفین قرارداد بسیار آسان‌تر و در مراحل ساده‌تری انجام می‌پذیرد. - افزایش سرعت و دقت
قراردادهای هوشمند با حذف واسطه‌ها، دستورات قرارداد را با سرعت و بدون وقفه اجرا می‌کند. همچنین استفاده از قرارداد هوشمند منجر به حذف خطاهای انسانی می‌شود که معمولاً به دلیل پر کردن دستی فرم‌های متعدد رخ می‌دهد.
معایب قرارداد هوشمند
قراردادهای هوشمند علی رغم کارکردهای مثبتی که دارند، گاهی باعث بروز محدودیت‌هایی برای کاربران می‌شوند. اصلی‌ترین این محدودیت‌هل عبارتند از:
- تغییر دادن آن‌ها مشکل است
به دلیل تنظیم کدهای دستوری بر بلاکچین، تغییر فرآیندهای این نوع قراردادها تقریباً غیرممکن است. اعمال هرگونه اصلاح در مجموعه کدها، فرایندی زمان‌بر و پرهزینه می‌باشد.
- امکان وجود حفره‌هایی در قرارداد
بر اساس مفهوم حسن نیت، طرفین معامله منصفانه رفتار خواهند کرد و منافع غیراخلاقی از یک قرارداد به دست نمی‌آورند. بااین‌حال، استفاده از قراردادهای هوشمند، اطمینان یافتن از رعایت شرایط مطابق آنچه توافق شده است را دشوار می‌کند.
- شخص ثالث
اگرچه قراردادهای هوشمند به دنبال حذف دخالت واسطه‌ها هستند، اما حذف آن‌ها به‌طور کامل ممکن نیست. بلکه واسطه‌ها در یک این نوع قراردادها، نقش‌های متفاوتی با نقش‌هایی که در قراردادهای سنتی به عهده می‌گیرند، بر عهده خواهند داشت.
- اصطلاحات مبهم
ازآنجایی‌که قراردادها شامل شرایطی هستند که همیشه قابل‌درک نیستند، قراردادهای هوشمند همیشه قادر به رسیدگی به شرایط و ضوابط مبهم نیست و وجود ابهامات می‌تواند منجر به تعارض منافع یا سایر مشکلات مرتبط با آن شود.
پاسخ به چند سوال مهم در مورد قراردادهای هوشمند
- آیا قراردادهای هوشمند ارزش قانونی دارند؟
در حال حاضر، یک قرارداد هوشمند توسط دولت‌ها به رسمیت شناخته نمی‌شود. برای مثال انتقال مالکیت یک واحد تجاری یا مسکونی از طریق قراردادهای هوشمند، دارای اعتبار حقوقی و قانونی نیست.
- آیا قراردادهای هوشمند می‌توانند به صورت کامل جایگزین اسناد قراردادی امروزه شود؟
ماهیت قراردادهای هوشمند برنامه‌ای است که در آن دستورات اجرایی، طبق شرایط از پیش تعیین‌شده، به صورت خودکار اجرا و پیاده‌سازی می‌شود. برخی قراردادها مثل قرارداد پیمانکاری، با ماهیت قراردادهای هوشمند چندان سازگار نبوده و ممکن است روند اجرای آن‌ها همچنان به روش قراردادهای سنتی ادامه‌دار باشد.
- تاثیر قراردادهای هوشمند بر اقتصاد ایران چگونه است؟
همان‌طور که می‌دانیم تحریم‌های اقتصادی چالش‌های بسیاری را در مسیر رشد اقتصاد کشور ایجاد کرده‌است. تحلیلگران اقتصاد، قراردادهای هوشمند را تغییری بزرگ به نفع تجارت ایران می‌دانند. این نوع قراردادها، دستورات اجرایی را بدون دخالت هیچ واسطه‌ای اجرا می‌کنند.
با استفاده از قراردادهای هوشمند در امور بازرگانی، صادرات و واردات و نقل و انتقالات بین‌المللی مالی می‌توان این محدودیت‌ها را رفع کرد. به عبارت دیگر قراردادهای هوشمند می‌توانند مراودات اقتصادی ایران با سایر کشورها را به میزان قابل توجهی بهبود بخشد. به همین منظور لازم است تا قوانین مربوط به آن‌ها تنظیم گردد.
سخن پایانی
یک قرارداد هوشمند، مجموعه‌ای از کدهای برنامه‌نویسی‌شده بر بستر بلاکچین است که این کدها موضوع قرارداد را که به توافق طرفین قرارداد رسیده است، به صورت خودکار و بدون دخالت هیچ واسطه‌ای اجرا می‌کنند. هدف از ایجاد نوع قراردادها، حداکثرسازی سرعت، امنیت و دقت در ابعاد مختلف بلاکچین است. باتوجه به گسترش و پذیرش روزافزون تکنولوژی بلاکچین در سطح دنیا، کاربرد قراردادهای هوشمند نیز روند افزایشی خواهد داشت.
در این باره بیشتر بخوانید:
آموزش جامع خرید و فروش ارز دیجیتال ǀ از پایه تا پیشرفته
زبان برنامه‌نویسی قراردادهای هوشمند چیست؟
برای ایجاد و توسعه قراردادهای هوشمند، زبان برنامه نویسی سالیدیتی (Solidity) به کار برده می‌شود.
قراردادهای هوشمند بر کدام بلاکچین‌ها ایجاد می‌شوند؟
بلاکچین اتریوم، مناسب‌ترین محیط برای تنظیم و اجرای قراردادهای هوشمند است و کاربران می‌توانند با ارزدیجیتال اتریوم (ETH)، امور پرداختی مربوط به استفاده از این بلاکچین را انجام دهند. بلاکچین NXT نیز تعداد محدود و مشخصی الگو برای پردازش قراردادهای هوشمند ایجاد کرده‌است.
منبع: تیم تولید محتوای ompfinex.com
???